| |
Historia sportu balonowego do roku 1983
Pierwszy udokumentowana próba z balonem została wykonana w miejscowości Annoney (Francja) w dniu 5 czerwca 1783r. Balon został wykonany z papieru, posiadał średnicę około 11 m o pojemność ca’ 700 m3 i był napełniony ogrzanym powietrzem. Balon osiągnął wysokość około 1800 m.
Konstruktorami tego balonu byli bracia Mongolfier właściciele fabryki papieru. Tak narodziła się kategoria balonów na ogrzane powietrze. Balony na ogrzane powietrze nie rozwijały się dalej głównie z powodu braku odpowiedniego paliwa i palnika . Burzliwy ich rozwój nastąpił dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Na życzenie króla Ludwika XVI i Francuskiej Akademii Nauk lot powtórzono na terenie Wersalu – był to lot na linie, a w koszu umieszczono owcę, koguta i kaczkę.
W tym samym roku, w dniu 21 listopada wykonano pierwszy lot pilotowany balonem gazowym. Było to możliwe na skutek możliwości uzyskania wodoru w ilościach wystarczających na napełnienie balonu. Konstruktorem balonu był Charles Cezar francuski uczony.
Pierwszymi areonautami byli Francois Pilatre de Rozier i Francois Laurent d’Arlandes – których balon w dniu 21 listopada 1783 r wzniósł się na wysokość 1000 m, a lot nad Paryżem trwał 26 minut. Konstrukcja balonu nie odbiegała od współczesnych balonów gazowych.
Udane próby z balonem prawie równocześnie były prowadzone w różnych państwach,w tym również w Polsce (Kraków, Warszawa).
Pierwszy załogowy lot balonem w Polsce odbył się w Warszawie w dniu 10 maja 1789r. a pilotem był francus Blanchard.
Cztery dni potem, w dniu 14 maja Blanchard wraz z Janem Potockim, i jego służącym oraz psem odbyli lot nad Warszawą .
Rozbiory Polski nie sprzyjały rozwojowi krajowego sportu balonowego, jednak Polacy aktywnie brali udział w rozwoju aeronautyki – jednym z wielu przykładów jest wybitny meteorolog Artur Benson, który wraz z pilotem Suring’iem w 1901 r wznieśli się w otwartej gondoli na wysokość 10 800 m – rekord ten utrzymał się 26 lat.
W całym XIX wieku nastąpił wzrost ilości balonów, które były używane przez naukowców (np. Torricelli) jak i przez wojsko w celach obserwacyjnych.
Nastąpił postęp w technologii budowy powłok poprzez uszczelnianie ich mieszankami na bazie kauczuku.
W dniu 29 maja 1910 r. we Lwowie odbył się pierwszy sportowy start balonu „Awiata” pod dowództwem por. Harnischa z dwoma pasażerami.
Podczas trwania I Wojny Światowej balony były powszechnie używane przez wojska obydwóch walczących stron jako obserwacyjne na uwięzi. W celu zmniejszenia oporu powietrza powstał balon w kształcie przypominającym współczesne sterowce. Rozwój lotnictwa sprawił, że balony stały się łatwym celem, a napełniane wodorem łatwo ulegały spaleniu. Jedynym pozytywnym aspektem tej działalności był rozwój spadochronów.
W niepodległej Polsce w latach 1921-25 odbyło się kilka startów sportowych balonami pochodzącymi z demobilu głównie produkcji francuskiej.
Ożywienie ruchu sportowego nastąpiło w 1925 r. z inicjatywy płka Feliksa Bołsunowskiego ówczesnego szefa referatu balonowego w Departamencie Aeronautyki w Ministerstwie Spraw Wojskowych.
Krajowe Zawody Balonowe o puchar przechodni im. Aleksandra Wańkowicza rozgrywane do 1939 r. odegrały ważną rolę w rozwoju sportu balonowego. Ostatnie z nich rozegrane w maju 1939 r. zgromadziły na starcie 8 balonów. W zawodach tych wyłoniły się nazwiska takich pilotów jak Zbigniew Burzyński, Jan Zakrzewski, Antoni Janusz, Franciszek Hynek, Władysław Pomaski i inni, którzy w następnych latach zasłyneli jako zwycięscy zawodów o prestiżowy puchar Gordon Bennetta.
W 1922 r. powstały Centralne Zakłady Balonowe produkujące i naprawiające balony wojskowe. Na ich bazie powstała Wytwórnia Balonów i Spadochronów w Legionowie k. Warszawy.
W okresie międzywojennym wytwórnie opuściło 25 balonów sportowych o pojemnościach od 450 do 2200 m³. Tam też powstał balon stratosferyczny Gwiazda Polski o pojemności 4500 m³.
W 1933 r. powstały sekcje balonowe w aeroklubach krakowskim i warszawskim. Do 1939 r. najsilniejszymi sekcjami balonowymi poszczycić się mógł Aeroklub Warszawski i Mościcki Klub Balonowy.
Największe sukcesy osiągnęli polscy piloci w Zawodach o puchar przechodni Gordona Bennetta, którego regulamin przewidywał udział balonów gazowych o pojemności do 2200 m3. Zwycięzcą zostawała załoga która pokonała największą odległość liczoną w linii prostej wg koordynatów geograficznych.
W 30 edycji tych zawodów rozgrywanych w Bazylei Polska wystawiła dwie załogi: Władysława Pomaskiego i Antoniego Janusza na balonie Polonia o pojemności 2200 m3 ioraz Franciszka Hynka i Zbigniewa Burzyńskiego na balonia Gdyna o pojemności zaledwie 1200 m³. Polskie załogi zajęły bardzo dobre czwarte i szóste miejsca.
Od tego startu rozpoczęła się seria sukcesów polskich pilotów w tak bardzo trudnych zawodach o puchar Gordon Bennetta.
W 1936 r. powstała myśl zbudowania w Polsce balonu stratosferycznego i zrealizowania lotu do stratosfery na wysokość 30 000 m. Celem tego lotu miało być oprócz osiągnięcia rekordowej wysokości badania naukowe nad promieniowaniem kosmicznym. Do programu tego włączyli się naukowcy: prof. dr Mieczysław Wolfke i inż. mjr Stanisław Mazurek. Termin lotu zaplanowano na jesień 1938 r. Powstał Komitet Organizacyjny I Polskiego Lotu Stratosferycznego liczącego 40 członków : wybitnych polskich uczonych i pilotów. Budowę balonu wykonano w wojskowej Wytwórni i Spadochronów w Legionowie. Balon stratosferyczny o pojemności 4 500 m³ inazwany „Gwiazda Polski” był w tym czasie szczytowym osiągnięciem techniki światowej.
Na załogę balonu wyznaczono Zbigniewa Burzyńskiego i dr. Konstantego Jodko-Narkiewicza. Pilotami rezerwowymi byli Franciszek Hynek i Antoni Janusz.
Niestety podczas napełniania balonu wodorem w dolinie Chochołowskiej w dniu 12/13 października 1938 r. wskutek wadliwej oceny warunków atmosferycznych nastąpił pożar, który zniszczył część powłoki i stratostat.
Balon odbudowano, następny start wyznaczono na jesień 1939 r, do napełnienia przewidziano niepalny hel. Wybuch II Wojny Światowej uniemożliwił lot.
Druga wojna światowa całkowicie zniszczyła polski sport balonowy. Jedyną zaletą zmagań wojennych był dalszy, znaczny postęp w technologii wykonania powłok i uzyskiwania wodoru. Agregaty wytwarzające wodór o wydajności do 600 m³/h pracujące na zasadzie działania kwasu solnego na opiłki żelazne były używane w Wojsku Polskim do lat osiemdziesiątych.
W czasie trwania wojny stosowano balony o kształcie sterowców jako zaporowe (Londyn) i również do szkolenia skoczków spadochronowych.
Szczęśliwym trafem z czołówki polskich pilotów balonowych uratowali życie między innymi piloci: Zbigniew Burzyński, Franciszek Hynek, Walenty Nowacki, Stanisław Mosica.
Aerokluby stały się organizacją paramilitarną, a balony straciły wojskowe znaczenie – z tego powodu reaktywowanie sportu balonowego nie było możliwe. Dopiero po t.zw. odwilży w 1956r. Aeroklub PRL powołał Radę Balonową przemianowaną w 1957 r. na Komisje Balonową na której czele stanął Zbigniew Burzyński, a następnie Stefan Makné, Jan Jagodzik, Andrzej Maciejczak, Jerzy Góźdź i Gromosław Czempiński. W biurze Zarządu Głównego APRL powstał Referat Balonowy którego kierownictwo objął Franciszek Hynek.
W 1957r. powstała sekcja balonowa w Aeroklubie Warszawskim pod kierownictwem przedwojennego pilota mgr inż. w. Nowackiego, który był konstruktorem pierwszaego powojennego balonu Syrenka. Wkrótce potem reaktywowano Sekcje Balonową w Areoklubie Poznańskim.
W 1958 r działały sekcje balonowe w Aeroklubach:: Warszawskim, Poznańskim i Śląskim w Katowicach.
W latach 1958-63 było eksploatowanych pięć balonów: Syrena, Warszawa, Poznań, Katowice i Polonez. Rozpoczęto szkolenie teoretyczne i praktyczne. Niestety restrykcyjne ograniczenia lotów balonowych w Warszawie i okolicach znacznie ograniczyły rozwój sportu balonowego. Sport balonowy przeniósł się do Poznania, gdzie rozgrywano szereg zawodów między innymi o Puchar Międzynarodowych Targów Poznańskich.
W nocy z 7 na 8 września 1958r. podczas nocnego lotu po stacie z Gniezna zginął w okolicach Kościerzyny na balonie SP-BZB Poznań Franciszek Hynek.
Od 1960r. rozgrywano Krajowe Zawody Balonów Wolnych o Memoriał Franciszka Hynka. Zwycięstwa odnieśli kolejno: 1960r. (Warszawa – 4 balony) Sławomir Makaruk, 1961r – ( Warszawa – 4 balony) S. Makaruk, 1962r – (Wałbrzych - 5 balonów) Janusz Krasicki.
Z inicjatywy inż. Z. Burzyńskiego na forum FAI postanowiono rozgrywać Mistrzostwa Świata Balonów Gazowych w konkurencji lotów do celu.
Piloci z. Burzyński i F. Janik zostali uhonorowani przez FAI najwyższym odznaczeniem międzynarodowym: dyplomami im Mongolfiera.
Reaktywowanie Zawodów o Puchar Gordon Bennetta nie było możliwe za względu na polityczny podział świata.
W latach 1957-63 polski sport balonowy rozwija się pomyślnie. Polscy piloci wykonali w tym okresie 172 loty, wylatali 577 godzin i przelecieli 11 899 km. Od 1964 r. następuje regres sportu balonowego. Głównym powodem były absurdalne ograniczenia organów ruchu lotniczego – należało z 14 dniowym wyprzedzeniem podać miejsce startu i lądowania (!).
W 1968r. z powodu wyeksploatowania zostały skasowane balony: Syrena, Poznań i Polonez, a 1969 r Katowice.
W 1972 roku umiera Zb. Burzyński. Przewodniczącym Komisji Balonowej zostaje inż. Stefan Makné. Praktycznie cała działalność sportu balonowego przeniosła się do Poznania. Z pilotów którzy deklarowali dalszą działalność pozostały 4 osoby: instr. pilot Stefan Makné, instr. pilot F. Musiał i piloci J. Zych i W. Rewakowicz, z których tylko Stefan Makné posiadał ważną licencje.
Władze Aerolubu PRL odnosiły się nie przychylnie do sportu balonowego, ponieważ ten sport nie ma charakteru paramilitarnego. Zlikwidowano jedyny warsztat balonowy na lotnisku Gocławek. Sportowi balonowemu nie zapewniono żadnych dotacji.
Stopniowa likwidacja regionalnych, komunalnych gazowni produkujących t.zw. gaz miejski nadający się do napełnienia balonów stał się niedostępny, pozostał gaz ziemny, który szczególnie w Wielkopolsce (zaazotowany) był bardzo ciężki. Zdecydowano się na budowę balonów typu AA7 o pojemności 2 200m³ które jako jedyne nadawały się do szkolenia.
Dzięki pomocy ZPG Stomil w 1971 r. zbudowano dla Aeroklubu Poznańskiego balon Stomil, a 1973r. Stomil-Pollena dla Aeroklubu Śląskiego w Katowicach. Zapobiegło to likwidacji sportu balonowego w Polsce. Przyczynili się głównie Stefan Makné przy pomocy Eugeniusza Olszańskiego, Ireneusza Cieślaka, Hieronima Kosmowskiego i J. Zycha.
Stefan Makné uaktualnił licencje F. Musiała, J. Zycha i wyszkolił po paruletniej przerwie pilotów w kolejności: Eugeniusza Olszańskiego, Ireneusza Cieślaka, Hieronima Kosmowskiego, Franciszka Gralewicza oraz J. Olesia. Nastąpiła odbudowa polskiego sportu balonowego.
Prace Komisji Balonowej APRL całkowicie społeczne bez żadnych dotacji ze strony Aeroklubu PRL koncentrowały się głównie na szkolenie nowych pilotów i organizowaniu lotów propagandowych. Dochód uzyskany za zorganizowanie Zawodów o Puchar Studia 2 TV pozwolił na zakup samochodu na potrzeby sekcji balonowej Aeroklubu Poznańskiego.
Nawiązano współpracę z Czechosłowackim Klubem Balonowym Swazarmu – w Czechosłowacji Stefan Makné wyszkolił pierwszych czechosłowackich pilotów.
W 1974 r. Sekcja balonowa Aeroklubu Poznańskiego pozyskała sponsora – była nim redakcja gazety „Głos Robotniczy” w Łodzi. Miasto Łódź jest zasilane ze Śląska gazem hutniczym, który doskonale nadaje się do napełniania balonów gazowych.
Do 1989 r. coroczne zawody o Puchar Głosu Robotniczego gromadziły do kilkunastu załóg, również na balonach na ogrzane powietrze. Dzięki sponsorowi wszystkie załogi (również zagraniczne) przyjmowano bez żadnych opłat, co pozwoliło oczekiwać szczególnie zagranicznych zaproszeń na podobnych warunkach.
W 1976r. w Augsburgu (Niemcy) odbyły się I Mistrzostwa Świata Balonów Gazowych. Polska wystawiła dwie załogi: Polska I z załogą Ireneusz Cieślak i Franciszek Gralewicz na wypożyczonym balonie D-Agip o pojemności 630 m3 i Polska II z załogą (jednoosobową) Hieronim Kosmowski na czeskim balonie Barum o pojemności 525 m3. Polska załoga Ireneusz Cieślak i Franciszek Gralewicz do ostatniej konkurencji była na trzecim miejscu, jednak błąd obsługi przy starcie do ostatniej konkurencji pozbawił ją dobrego miejsca.
Ostatecznie załoga Polska I zajęła 8-me miejsce, a Hieronim Kosmowski 13 miejsce na 18 startujących. Na uwagę zasługuje fakt, że Ireneusz Cieślak przed startem wykonał tylko trzy loty samodzielne, a Hieronim Kosmowski dwa.
1979r. zaowocował startem polskiego balonu w USA w zawodach które organizatorzy próbowali nazwać Pucharem Gordon Bennetta. Zawody odbyły się w Long Beach (Kalifornia). Załoga w składzie Stefan Makné i Gromosław Czempiński zajęła dalsze miejsce.
Grupa studentów-absolwentów białostockich uczelni przystąpiła do budowy balonu AA7 (gazowy, o pojemności 2 200 m³). Pomimo braku kompletu dokumentacji budowę balonu pod nadzorem IKSP ukończono w 1978 r. Balon od nazwy głównego sponsora nazwano „BIELPO”.
W dniach 30 lipca i 2 sierpnia 1978 r. wykonał dwa ciekawe loty: startując z centrum Hawany (Kuba) wylądował dwukrotnie na morzu karaibskim około 25 km od brzegu. Dowódcą załogi był instr. pIl. Ireneusz Cieślak. Były to pierwsze udane loty na Kubie.
W sierpniu 1978 r. balon Stomil uległ zniszczeniu w wypadku – decyzją ówczesnego sekretarza Zarządu Głównego Aeroklubu PRL pieniądze uzyskane z ubezpieczenia należy przekazać do Zarządu. Praktycznie byłby to koniec sportu balonowego w Polsce. Przewodniczący Komisji Balonowej Stefan Makné nie podporządkował się tej decyzji i balon Stomil został odbudowany.
Dzięki staraniom Stefana Makné w roku 1978 Aeroklub Poznański uzyskał bezpłatnie od firmy Canon pierwszy balon na ogrzane powietrze – od tego czasu zaczyna się w Polsce era balonów na ogrzane powietrze, które dziś są powszechne.
W 1979 r. podczas t.zw. zimy stulecia polska załoga w składzie Stefan Makné i Ireneusz Cieślak wzięli udział w Mistrzostwach Świata Balonów na Ogrzane Powietrze w Upsalli (Szwecja). Załoga zajełą 20 miejsce na 37 startujących.
W latach 1979, 80, 81 i 83 staraniem Studenckiego Klubu Balonowego zorganizowano w Białymstoku skoszarowane kursy balonowe zarówno teoretyczne jak i praktyczne na balonach gazowych. Szkolili Stefan Makné, Ireneusz Cieślak i Hieronim Kosmowski. Wyszkolono kilkunastu pilotów z których należy wymienić między innymi: A. Cwikłe, E. Hilczera, M. Matuszalińskiego, T. Bohojłe, J. Czerniawskiego i innych.
Polscy instruktorzy-piloci Stefan Makné i Ireneusz Cieślak wyszkolili pierwszego węgierskiego pilota (Geza Guliasz) – dotychczas sport balonowy na Węgrzech nie był uprawiany.
Na jedynym polskim balonie na ogrzane powietrze „Canon” samodzielne loty wykonali piloci w kolejności IIreneusz Cieślak, Eugeniusz Olszański, Hieronim Kosmowski i Franciszek Gralewicz.
Skutkiem łatwiejszej dostępności wyjazdów zagranicznych polscy piloci brali udział w szeregu zawodów zagranicznych – głównie na zasadzie rewanżu za bezpłatny udział w polskich zawodach zagranicznych załóg.
W dniach 28-29 kwietnia 1979 r. Studencki Klub Balonowy wraz z Aeroklubem Białostockim zorganizował Międzynarodowe Zawody Balonowe w Białymstoku w których udział wzięło 13 załóg z pięciu państw w tym 8 załóg na balonach na ogrzane powietrze. W tym okresie były to największe zawody balonowe.
W II Mistrzostwach Świata Balonów Gazowych odbywających się w Belgii ( wrzesień 1980 r.) załoga polska w składzie Stefan Makné i Ireneusz Cieślak na balonie Polonez zajęła 10 miejsce na 18 załóg.
W październiku 1980 r. załoga polska w składzie Ireneusz Cieślak i Eugeniusz Olszański na balonie Canon wzięła udział w Mistrzostwach Europy Balonów na Ogrzane Powietrze w miejscowości Arc et Senans (Francja). Polska załoga zajęła 6 miejsce na 37 startujących, pomimo, że z winy obsługi naziemnej nie znaleziono markera w I konkurencji.
Do końca 1980 r. istniały w Polsce trzy ośrodki balonowe: w Poznaniu dysponujący trzema balonami w tym jedynym na ogrzane powietrze, Śląski w Katowicach z jednym balonem gazowym i w Białymstoku też z jednym balonem gazowym. Wiodącym ośrodkiem była Sekcja Balonowa Aeroklubu Poznańskiego grupująca wszystkich instruktorów pilotów (Stefan Makné, Eugeniusz Olszański, Ireneusz Cieślak i Hieronim Kosmowski), w oparciu o których organizowano szkolenie teoretyczne i praktyczne dalszych pilotów.
W 1981 r w miejscowości Heillbron (Niemcy) załoga polska w składzie Stefan Makné i Ireneusz Cieślak zajęła I miejsce pośród 13 międzynarodowych załóg.
W rozegranych w Szwajcarii (Bern – wrzesień 1982 r. ) Mistrzostwach Świata Balonów Gazowych startowała załoga Stefan Makné i Ireneusz Cieślak.
FAI w 1983 r. postanowiła wznowić rozgrywanie tradycyjnych Zawodów o Puchar Gordon Bennetta. Zwycięstwo załogi polskiej w 1938 r obligowało Polskę do organizacji następnych zawodów. Start do zawodów wyznaczono na 2 września 1939 r. we Lwowie . Sytuacja polityczna uniemożliwiła Polsce organizacje Zawodów w 1983 r. Ponieważ przechodni puchar Gordon Bennetta zdobyty w 1938 r. przez Polskę zaginął podczas zawieruchy wojennej, Aeroklub PRL ufundował następny. FAI na proźbę Aeroklubu francuskiego powierzył organizacje Zawodów, ponieważ właśnie w tym roku mijało 200 lat od pierwszego udokumentowanego lotu balonem przez braci Mongolfier.
Chcąc ograniczyć zasięg lotu balonów postanowiono obniżyć ich pojemność do 1200 m3 zamiast tradycyjnych 2200 m³.
Sekcja Balonowa Aeroklubu Poznańskiego dosłownie na godziny przed wyjazdem zdążyła zbudować, oblatać i zarejestrować balon Polonez 1200 m³.
Po przyjeździe do Paryża wewnętrzna kontrola powłoki wykazała jej katastrofalną nieszczelność. Przez 36 godzin 8 osób nakleiło prawie 2000 łatek. Załoga balonu w osobach Stefan Makné i Ireneusz Cieślak bezpośrednio z wypożyczonej hali w której trwała naprawa poszli na uroczyste otwarcie Zawodów, by ponownie w noc poprzedzającą start dalej pracować.
Start wyznaczono na placu de la Concorde (centrum Paryża) w dniu 26 czerwca na godziny popołudniowe, tymczasem silna letnia burza z wyładowaniami uniemożliwiła start pomimo nalegań organizatorów.
Ostatecznie start odbył się w godzinach wieczornych, załoga polska po dramatycznym locie trwającym 36 godzin i 26 minut i przeleceniu 693 km wylądowała w miejscowości Offenstetten (Niemcy) zajmując pierwsze miejsce. Na uwagę zasługuje fakt, że następna załoga zajmująca drugie miejsce przeleciała 525 km.
Opracowanie: Ireneusz Cieślak
|
|
